Ghazal #26 from Mirza Asadullah Khan Ghalib's Deewan Nuskha-e-Hamidiya with English transliteration.5/31/2016 دیوانِ غالبؔ، نسخۂ حمیدیہ |
یادِ روزے کہ نفس (در گرہِ) سلسلۂ یارب تھا نالۂ دل بہ کمر دامنِ قطعِ شب تھا yād-i roze kih nafas (dar girah-i) silsilah-yi yā-rab thā nālah-yi dil bah kamar dāman-i qat̤ʻ-i shab thā بہ تحیّر کدۂ فرصتِ آرائشِ وصل دلِ شب آئینہ دارِ تپشِ کوکب تھا bah-taḥayyur-kadah-yi furṣat-i ārāʼish-i vaṣl dil-i shab āʼīnah-dār-i tapish-i kavkab thā بہ تمنا کدۂ حسرتِ ذوقِ دیدار دیدہ گو خوں ہو، تماشا(ۓ) چمن مطلب تھا bah-tamannā-kadah-yi ḥasrat-i zauq-i dīdār dīdah go ḵẖūṉ ho, tamāsha-yi caman mat̤lab thā جوہرِ فکر پر افشانیِ نیرنگِ خیال حسن آئینہ و آئینہ چمن مشرب تھا javhar-i fikr, par-afshānī-yi nayang-i ḵẖiyāl ḥusn āʼīnah o āʼīnah caman-mashrab thā پردۂ دردِ دل آئینہ صد رنگِ نشاط بخیۂ زخمِ جگر خندۂ زیرِ لب تھا pardah-yi dard-i dil-i āʼīnah, ṣad rang-i nishāt̤ baḵẖyah-yi zaḵẖm-i jigar ḵẖandah-yi zer-i lab thā نالہ ہا حاصلِ اندیشہ کہ چوں گشتِ سپند دلِ ناسوختہ آتش کدۂ صد تب تھا nālah-hā, ḥāṣil-i andīshah kih cūṉ gasht-i sipand dil-i nā-sūḵẖtah, ātash-kadah-yi ṣad tab thā بابِ ابرام نہ تھا دل ہی ہمارا غالبؔ ورنہ جو چاہیے اسبابِ تمنا سب تھا bāb-i abrām nah thā dil hī hamārā G̱ẖālib varnah jo chāhīyi asbāb-i tamannā sab thā عشق میں ہم نے ہی ابرام سے پرہیز کیا ورنہ جو چاہیے اسبابِ تمنا سب تھا ishq meṉ ham ne hī abrām se parhez kiyā varnah jo chāhīyi asbāb-i tamannā sab thā آخرِ کار گرفتارِ سرِ زلف ہوا دلِ دیوانہ کہ وارستۂ ہر مذہب تھا āḵẖir-i kār giriftār-i sar-i zulf huā dil-i dīvānah kih vārastah-yi har maẕhab thā شوق سامانِ فضولی ہے، وگرنہ غالبؔ ہم میں سرمایۂ ایجادِ تمنا کب تھا shoq, sāmān-i faẓūlī hai, vagarnah G̱ẖālib ham meṉ sarmāyah-yi ījād-i tamannā kab thā (Underlined words are crossed out) |
5/26/2016
محرم نہیں ہے تو ہی نوا ہاے راز کا یاں ورنہ جو حجاب ہے پردہ ہے ساز کا maḥram nahīṉ hai tū hī navāhā-yi rāz ka yāṉ varnah jo ḥijāb hai, pardah hai sāz ka رنگِ شکستہ، صبحِ بہارِ نظارہ ہے یہ وقت ہے شکفتنِ گل ہاے ناز کا rang-i shikastah, ṣubḥ-i bahār-i naz̤ārah hai yih vaqt hai shakuftan-i gul-hā-yi nāz ka تو اور سوۓ غیر نظرہاے تیز تیز میں اور دکھ تری مژہ ہاۓ دراز کا tū aur sū-yi g̱ẖer naz̤ar-hā-yi tez tez maiṉ aur dukh teri muzhah-hā-yu darāz ka صرفہ ہے ضبط آہ میں میرا، وگر نہ میں طعمہ ہوں ایک ہی نفسِ جاں گداز کا ṣarfah hai ẓabt̤-i āh meṉ merā, vagarnah maiṉ t̤uʻmah hūṉ aik hi nafas-i jāṉ-gudāz ka ہیں بسکہ جوشِ بادہ سے شیشے اچھل رہے ہر گوشۂ بساط ہے سر شیشہ باز کا heṉ baskih josh-i bādah se shīshe uchal rahe har goshah-yi basāt̤ hai sar, shīshah-bāz ka کاوش کا دل کرے ہے تقاضا کہ ہے ہنوز ناخن کا قرض اس گرہِ نیم باز کا kāvish kā dil kary hai taqāẓā kih hay hanūz nāḵẖun kā qarẓ us girah-i nīm-bāz ka تاراجِ کاوش غم ہجراں ہوا اسدؔ سینہ کہ تھا دفینہ گہر ہاۓ راز کا tārāj-i kāvish-i g̱ẖam-i hijrāṉ huā Asad sīnah kih thā dafīnah guhar-hā-yi rāz ka |
5/16/2016
نہ[1] ہوگا یک بیاباں ماندگی سے ذوق کم میرا حبابِ موجۂ رفتار ہے نقشِ قدم میرا nah hoga yak biyābāṉ-māndagī se zauq kam merā ḥubāb-i mavjah-yi raftār hai naqsh-i qadam merā رہِ خوابیدہ تھی گردن کشِ یک درسِ آگاہی زمیں کو سیلیِ اُستاد ہے نقشِ قدم میرا rah-i ḵẖvābīdah thī gardan-kash-i yak dars-i āgahī zamīṉ ko sīlī-yi ustād hai naqsh-i qadam merā محبت تھی چمن سے لیکن اب یہ بے دماغی ہے کہ موجِ بوۓ گل سے ناک میں آتا ہے دم میرا muḥabbat thī caman se lekin ab yih be-damāg̱ẖī hai kih mauj-i bū-yi gul se nāk meṉ ātā hai dam merā سراغ آوارۂ عرضِ دو عالم شورِ محشر ہوں پر افشاں ہے غبار آں سوۓ صحراۓ عدم میرا surāg̱ẖ āvārah-yi ʻarẓ-i du-ʻālam shor-i meḥshar hūṉ par-afshāṉ hai g̱ẖubār āṉ sū-yi ṣaḥrā-yi ʻadam merā نہ ہو وحشت کشِ درسِ سرابِ سطرِ آگاہی میں گردِ راہ ہوں بے مدعا ہے پیچ و خم میرا nah ho veḥshat kash-i dars-i sarāb-i sat̤r-i āgahī meṉ gard-i rāh hūṉ be-muddaʻā hai pec-o-ḵẖam merā ہواۓ صبح یک عالم گریباں چاکیِ گل ہے دہانِ زخم پیدا کر اگر کھاتا ہے غم میرا havā-yi ṣubḥ, yak ʻālam garebāṉ-cākī-yi gul hai dahān-i zaḵẖm paydā kar agar khātā hay g̱ẖam merā اسدؔ وحشت پرستِ گوشۂ تنہائیِ دل ہے بہ رنگِ موجِ مے خمیازۂ ساغر ہے رم میرا Asad veḥshat parast-i goshah-yi tanhāʼī-yi dil hai bah-rang-i mauj-i may ḵẖamyāzah-yi sāg̱ẖar hai ram merā [1] اس مصرع کے ساتھ حاشیے میں یہ تحریر ہے: "عبدالعلی" |
5/10/2016
نالۂ دل میں شب اندازِ اثر نایاب تھا تھا سپندِ بزمِ وصلِ غیر، گو بے تاب تھا nālah-yi dil meṉ shab andāz-i as̱ar nāyāb thā thā sipand-i bazm-i vaṣl-i g̱ẖeyr, go be-tāb thā دیکھتے تھے ہم بہ چشمِ خود وہ طوفانِ بلا آسمانِ سفلہ جس میں یک کفِ سیلاب تھا dekhte the ham bah-cashm-i ḵẖud wuh t̤ūfān-i balā āsmān-i suflah jis meṉ yak kaf-i selāb thā موج سے پیدا ہوئے پیراہنِ دریا میں خار گر بہ[1] وحشت بے قرارِ جلوۂ مہتاب تھا mavj se peydā hū-yi payrāhan-i daryā meṉ ḵẖār gar bah veḥshat be-qarār-i jalvah-yi mahtāb thā جوشِ تکلیفِ تماشا محشر آبادِ نگاہ فتنۂ خوابیدہ کو آئینہ مشتِ آب تھا josh-i taklīf-i tamāsha maḥshar-ābād-i nigāh fitnah-yi ḵẖvābīdah ku āʼīnah musht-i āb thā بے خبر مت کہہ ہمیں بے درد! خو د بینی سے پوچھ قلزمِ ذوقِ نظر میں آئنہ پایاب تھا be-ḵẖabar, mat keh hameṉ be-dard! ḵẖud-bīnī se pūch qulzum-i ẕauq-i naz̤ar meṉ āʼinah pāyāb thā بے دلی ہائے اسدؔ افسردگی آہنگ تر یاد ایامی کہ ذوق صحبت احباب تھا be-dili-hā-yi Asad afsurdagī āhang tar yād-i ayyāmī kih zauq-i ṣuḥbat-i aḥbāb thā اس غزل کے حاشیے پر یہ اشعار درج ہیں: The following verses are written in the margins: نازشِ ایامِ خاکستر نشینی کیا کہوں پہلوۓ اندیشہ وقفِ بسترِ سنجاب تھا nāzish-i ayyām-i ḵẖākistar nashīnī kya kahūṉ pehlū-yi andīshah vaqf-i bistar-i sanjāb thā مقدمِ سیلاب سے دل کیا نشاط آہنگ ہے خانۂ عاشق مگر سازِ صداۓ آب تھا maqdam-i seylāb se dil kya nishāt̤-āhang hai ḵẖānah-yi ʻāshiq magar sāz-i ṣadā-yi āb thā کچھ نہ کی اپنے جنونِ نارسا نے ورنہ یاں ذرہ ذرہ روکشِ خورشیدِ عالم تاب تھا kuch nah kī apne junūn-i nārasā ne varnah yāṉ ẕarrah ẕarrah ru-kash-i ḵẖurshīd-i ʻālam-tāb thā آج کیوں پروا نہیں اپنے اسیروں کی تجھے کل تلک تیرا بھی دل مہر و وفا کا باب تھا āj kiyūṉ parva nahīṉ apne asīroṉ ki tujhe kal talak terā bhī dil mihr o vafā kā bāb thā یاد کر وہ دن کہ ہر اک حلقہ تیرے دام کا انتظارِ صید میں اک دیدۂ بے خواب تھا yād kar vo din kih har ik ḥalqah tere dām kā intiz̤ār-i ṣayd meṉ ik dīdah-yi be-ḵẖvāb thā [1] نسخے کے متن میں "گریہ" درج ہے، لیکن حاشیے میں جہاں دوسری غزل میں یہ شعر دوبارہ آیا ہے، اس میں، "گر بہ" لکھا ہوا ہے۔ |
5/5/2016
نہ بھولا اضطرابِ دم شماری انتظار اپنا کہ آخر شیشۂ ساعت کے کام آیا غبار اپنا nah-bhūlā iẓt̤irāb-i dam-shumārī intiz̤ār apnā kih āḵẖir shīshah-yi sāʻat ke kām āyā g̱ẖubār apnā ز بس آتش نے فصلِ رنگ میں رنگِ دگر پایا چراغِ گل سے ڈھونڈے ہے چمن میں شمع خار اپنا zi-bas ātash ne faṣl-i rang meṉ rang-i digar pāyā carāg̱ẖ-i gul se ḍhūṉḍe hai caman meṉ shamaʻ, ḵẖār apnā اسیرِ بے زباں ہوں کاش کے صیادِ بے پروا بہ دامِ جوہرِ آئینہ ہو جاوے شکار اپنا asīr-i be-zabāṉ hūṉ kāsh-ke ṣayyād-i be-parvā bah-dām-i javhar-i āʼīnah hu jāve shikār apnā مگر ہو مانعِ دامن کشی ذوقِ خود آرائی ہوا ہے نقش بندِ آئنہ سنگِ مزار اپنا magar hu māniʻ-i dāman-kashī zauq-i ḵẖud-ārāʼī huā hai naqsh-band-i āʼinah sang-i mazār apnā دریغ اے ناتوانی ورنہ ہم ضبط آشنایاں نے طلسمِ رنگ میں باندھا تھا عہدِ استوار اپنا darīg̱ẖ ay nātavānī varnah ham ẓant̤ āshnāyāṉ ne t̤ilism-r rang meṉ bāṉdhā thā ʻahd-i ustuvār apnā اگر آسودگی ہے مدعاۓ رنجِ بے تابی نثارِ گردشِ پیمانۂ مے روزگار اپنا agar āsūdgī hai muddaʻā-yi ranj-i be-tābī nis̱ār-i gardish-i pemānah-yi may rozgār apnā اسدؔ ہم وہ جنون جولاں گداۓ بے سر وپا ہیں کہ ہے سر پنجۂ مژگانِ آہو پشت خار اپنا Asad ham vu jujūṉ-javlāṉ gadā-yi be-sar o pā haiṉ kih hai sar-panjah-yi muzhgān-i āhū pusht-i ḵẖār apnā |
5/3/2016
جب بہ تقریبِ سفر یار نے محمل باندھا تپشِ شوق نے ہر ذرے پہ اک دل باندھا jab bah taqrīb-i safar yār ne maḥmil baṉdhā tapish-i shauq ne har ẕarre pih ik dil baṉdhā ناتوانی ہے تماشائیِ عمرِ رفتہ رنگ نے آئینہ آنکھوں کے مقابل باندھا nātavānī hai tamāshaʼī-yi ʻumr-i raftah rang ne āʼinah āṉkhuṉ ke muqābil baṉdhā اہلِ بینش نے بہ حیرت کدۂ شوخیِ ناز جوہرِ آئینہ کو طوطیِ بسمل باندھا ahl-i bīnish nih bah-ḥayrat-kadah-yi shoḵẖī-yi nāz javhar-i āʼīnah ku t̤ūt̤ī-yi bismil baṉdhā اصطلاحاتِ اسیرانِ تغافل مت پوچھ جو گرہ آپ نہ کھولی، اُسے مشکل باندھا iṣt̤ilāḥāt-i asīrāṉ-i tag̱ẖāful mat pūch ju girah āp na khulī, use mushkil baṉdhā یاس و اُمید نے یک عربدہ میداں مانگا عجزِ ہمت نے طلسمِ دلِ سائل باندھا yaʼs o ummīd ne yak ʻarbadah meydāṉ māṉgā ʻajz-i himmat ne t̤alism-i dil-i sāʼil baṉdhā یار نے تشنگیِ شوق کے مضموں چاہے ہم نے دل کھول کے دریا کو بھی ساحل باندھا yār ne tashnagī-yi shauq ke maẓmūṉ cāhe ham ne dil khul ke daryā ku bhī sāḥil baṉdhā نوکِ ہر خار سے تھا بسکہ سرِ دزدیِ زخم چوں نمد ہم نے کفِ پا پہ اسدؔ دل باندھا nok-i har ḵẖār se thā baskih sar-i duzdī-yi zaḵẖm cūṉ namad ham ne kaf-i pā pih Asad dil baṉdhā |
سیاہ رنگ کے اشعار، متداول دیوان میں شامل ہیں، جبکہ ہرےرنگ میں تحریر شدہ اشعار، نسخۂ حمیدیہ میں درج ہیں، اورسرخ رنگ میں درج شدہ اشعار یا الفاظ، یانسخۂ حمیدیہ کے حاشیے میں درج ہیں یا اسی نسخے میں کسی دوسرے خط سے
اضافہ کیے گئے ہیں۔
This section contains ghazals
from Ghalib's Dewan Nuskha-e-Hamidiya with English transliteration. Verses in black are included in Ghalib's Official Divan whereas verses in green are additional in the Nuskha-e-Hamidiya and verses or words in red are contained in marginal notes or are entered later in another hand in the Nuskha-e-Hamidiya.
September 2016
July 2016
May 2016
April 2016
March 2016
February 2016
January 2016